Onderzoek van Prof. Dr. Elke Van Hoof wijst uit dat zelfstandigen moeilijker genezen van kanker door een slechte afstemming van het sociale-zekerheidsstelsel op hun 'realiteit’. (Financiële) onzekerheid zorgt ervoor dat zelfstandigen langer ziek werken, langer ziek blijven en vaker hervallen.

Het onderzoek liep in opdracht van het Kenniscentrum Arbeidsongeschiktheid van het Riziv en de Stichting tegen Kanker. 

De werkhervatting na kanker bij zelfstandigen loopt moeizamer wegens de (financiële) onzekerheid en de slechte afstemming van de wettelijke systemen op de realiteit van de zelfstandigen die het Belgische sociale zekerheidsstelsel met zich meebrengt voor het zelfstandigenstatuut. Langer aan het werk blijven of sneller naar het werk terugkeren heeft een nefast medisch gevolg: in vergelijking met ‘ontzorgde’ bedienden hervallen zelfstandigen vaker in arbeidsongeschiktheid of lijden ze langer onder de ziektelast.

“Er is een nieuw beleidsplan sociale zekerheid nodig om zelfstandigen beter te beschermen in geval van langdurige ziekte en zo hun stress weg te nemen. Zo kunnen zelfstandigen zich focussen op hun herstel."

Meer (financiële) stress bij kankerdiagnose

Het statuut voor zelfstandigen beschermt nog steeds onvoldoende bij een kankerdiagnose of een diagnose van langdurige ziekte en dat zorgt voor stress die het herstel of werkhervatting tegenwerkt. Dit onderzoek wil de beleving van zelfstandigen met kanker in kaart brengen en de gelijkenissen en verschillen identificeren tussen de beleving van zelfstandigen en werknemers.

Dat er veel onzekerheid is bij zelfstandigen, blijkt ook uit volgende getuigenis: ‘Je werkt, en ik was niet van plan om te stoppen, want ik had geen idee van welke uitkering ik moest gaan leven. Ik dacht zelfs dat ik niets zou krijgen. Ik dacht dat ik op niets kon rekenen. In het begin was ik dus in paniek. Ik wou niet stoppen, want ik was bang dat ik alles kwijt zou zijn.’

Heel wat mensen worden met kanker gediagnostiseerd, ook zelfstandigen. In 2020 kregen 2,7 miljoen mensen te horen dat ze kanker hadden. 90% van de kankerpatiënten is jonger dan 70 jaar. 1 op 6 is aan het werk als zelfstandige. Aangezien 70 procent van de zelfstandigen alleen in de zaak staat, betekent een diagnose van langdurige ziekte bij veel zelfstandigen het sluiten van de zaak.

Daardoor gaan zelfstandigen die zwaar ziek worden anders om met hun diagnose. Zo blijven ze na de diagnose van kanker langer aan het werk en presteren ze na de diagnose – en dus mét kanker – gemiddeld een werkweek van 55 uur. Langer aan het werk blijven of sneller naar het werk terugkeren heeft nochtans een nefast medisch gevolg: in vergelijking met ‘ontzorgde’ bedienden hervallen zelfstandigen vaker in arbeidsongeschiktheid of is de herstelperiode langer.

“Nood aan flexibel beleid”

Volgens Prof. Dr. Elke Van Hoof is er nood aan een flexibeler financieel beleid voor zelfstandigen dat beter is afgestemd op hun leefwereld. “Een eerste stap is om meer duidelijkheid te bieden aan de zelfstandigen die met langdurige ziekte in aanraking komen door een centraal informatiepunt waar vragen over uitkeringen en verzekeringen proactief beantwoord worden te voorzien, zoals dat voor loontrekkenden momenteel bestaat. Maar daarnaast is er ook meer nodig: het is tijd voor een breder kader met een flexibeler financieel beleid voor de zelfstandige.”

Wanneer een zelfstandige op dit moment arbeidsongeschikt wordt en een uitkering wil ontvangen, moet hij aangifte doen en op dat moment alle professionele activiteiten stopzetten.

Wanneer hij opnieuw aan de slag wil en er in samenspraak met een dokter een bepaald percentage voor werkhervatting wordt vastgelegd (zoals halftijds), is er wel een systeem voor gedeeltelijke werkhervatting – zoals bij loontrekkenden -, maar wordt dit systeem weinig gebruikt. Zelfstandigen zijn vaak bang dat ze hun werkvermogen overschatten, opnieuw uit te vallen en de uitkering verliezen. Naast dit systeem, bestaat er ook een systeem waarbij (gepensioneerde) ervaren collega-zelfstandigen het bedrijf tijdelijk overnemen. Toch wordt dit systeem in de praktijk niet gebruikt en zit er in het huidige register maar één vervanger, zo blijkt uit onderzoek.

“Bovendien zorgt de realiteit van een zelfstandige dat het volledig stoppen met werken vaak een utopie is, al was het maar voor de opvolging van administratie. Er dient dus meer ‘ontzorgd’ te worden”, vult Prof. Dr. Elke Van Hoof aan. “

Het Belgische wettelijk kader rond het statuut van zelfstandigen zet onvoldoende in op de sterkte van het statuut – flexibiliteit - in zijn beleid rond werkhervatting. Allereerst kan focussen op progressieve werkhervatting vele zorgen van zelfstandigen verlichten. Een zelfstandige kan dan stapsgewijs, onder begeleiding van een arts, psycholoog of arbeidsdeskundige, het werk op eigen tempo opbouwen. Dat heeft niet alleen een positief effect op het mentale welzijn, het voorkomt een herval in arbeidsongeschiktheid. Hierop aansluitend kan de overheid werk maken van het draagvlak voor tijdelijke ontzorging in het bedrijf door het register aan te vullen met zelfstandigen.”

Concrete actiepunten voor langdurig zieken

o  Een verplichte ‘verzekering gewaarborgd inkomen’ inbouwen binnen het systeem van sociale zekerheid.

o  Informatiecampagnes opzetten over beroepsherscholing (wanneer de zelfstandige na herstel zijn beroep niet meer kan uitoefenen).

o  Verder onderzoek naar de toegelaten beroepsactiviteit tijdens de arbeidsongeschiktheid stimuleren.