Bijna een op de twee tieners en volwassenen (48 procent) die deelnamen aan het grootschalig bloedonderzoek in de regio Zwijndrecht, vertoont volgens de Europese EFSA-richtwaarden te hoge PFAS-waarden. Dat maakte het Departement Zorg bekend. Er is wel een dalende trend in PFOS - een van de voornaamste types PFAS - sinds een kleinschaliger onderzoek in 2021. De PFOS-waarden zijn gemiddeld hoger bij deelnemers die dicht bij de fabriek van chemiebedrijf 3M wonen.

In totaal namen 8.568 mensen in een straal van 5 kilometer rond de 3M-site deel aan het onderzoek, dat tot stand kwam in de nasleep van de PFAS-crisis rond verontreiniging in die omgeving. Er werd gezocht naar een hele reeks types PFAS. De meest voorkomende in het bloed bleken PFOS, PFOA en PFHxS . PFOS is de PFAS-verbinding waarrond de ongerustheid enkele jaren geleden ontstond.

Volgens de EFSA-richtwaarden zijn nadelige gezondheidseffecten op langere termijn niet uitgesloten bij wie te hoge waarden vertoont. Concreet gaat het om 6,9 microgram per liter voor de optelsom van PFOS, PFOA, PFHxS en PFNA. Het Departement Zorg benadrukt wel dat het gaat om een risicofactor, en niet om een automatisch te verwachten gevolg.

Gezondheidseffecten

Het onderzoek peilde ook al naar eventuele gezondheidseffecten, op basis van een bevraging van de deelnemers. Een verstoorde schildklierfunctie en een verstoorde leverfunctie werden vaker gerapporteerd bij mensen met hogere PFAS-waarden. Andere effecten werden vreemd genoeg net minder gerapporteerd, zoals astma of een slechtere nierfunctie.

Een vergelijking met de rest van Vlaanderen ontbreekt in het onderzoek, omdat een relevante vergelijking momenteel niet mogelijk is, klinkt het. De vorige cijfers voor heel Vlaanderen dateren al van 11 jaar geleden.

De onderzoekers merken verder op dat de metingen enkel getoetst werden aan de bestaande richtwaarden op het vlak van lineaire PFAS en niet van de vertakte PFAS. Voor die laatste is er momenteel nog te veel meetvariatie en -onzekerheid, klinkt het. In zekere zin zijn de cijfers dus een onderschatting van de totale PFAS-hoeveelheid in het bloed van de deelnemers.

Bij kinderen jonger dan 12 jaar liggen de PFAS-waarden gemiddeld een pak lager. Niet onverwacht, gezien PFAS doorheen de tijd opstapelen in het lichaam. Een andere weinig verrassende vaststelling is dat de waarden gemiddeld hoger liggen dicht bij de fabriek van chemiebedrijf 3M. De waarden gaan vervolgens in dalende lijn tot zowat 2 kilometer rond de fabriek, om vanaf dan te stabiliseren. Of die waarden vergelijkbaar zijn met de rest van de populatie in Vlaanderen, is dus echter niet duidelijk.

De resultaten maken volgens het Departement Zorg niet dat er nu plots nieuwe, strengere maatregelen moeten komen. De regio was al een "aandachtsgebied", klinkt het, en dat blijft zo. Er werden ook al no-regretmaatregelen genomen zoals het niet consumeren van eieren van eigen kippen, geen grondwater gebruiken voor persoonlijke hygiëne en consumptie, en handen wassen na bijvoorbeeld buitenspelen. Wie zich naar eigen zeggen niet aan die maatregelen hield, vertoont gemiddeld trouwens ook hogere PFAS-waarden in het onderzoek, stelt het Departement. Ook de uitstoot reduceren in de omgeving blijft natuurlijk nodig, klinkt het. 3M stoot intussen in principe geen PFAS meer uit.

Geen hoeraberichten

De cijfers liggen lager dan bij een kleinere studie uit 2021, zelfs op individueel niveau. De onderzoekers hoeden zich voor hoeraberichten daarover. "Het onderzoeksgebied is groter, en er is altijd meetonzekerheid en meetvariatie waarmee je rekening moet houden", zegt Joris Moonens van het Departement Zorg. Toch zou verminderde blootstelling in combinatie met de no-regretmaatregelen al voor een daling in de waarden kunnen hebben gezorgd, menen de onderzoekers, al was het maar dankzij natuurlijke uitscheiding van PFAS uit het lichaam.