Roken was lang eerder iets voor jongens dan voor meisjes. Maar die verschillen zijn grotendeels verdwenen: beide geslachten vertonen tegenwoordig een gelijklopend rook- en vapegedrag. Dat blijkt uit een bevraging bij ruim 7.500 jongeren van 12 tot 18 jaar door het Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD) en het Vlaams Instituut Gezond Leven.

Het goede nieuws uit de bevraging voor het schooljaar 2022-23 is dat het tabaksgebruik - sigaretten roken - bij jongeren blijft afnemen. Nog 19 procent van de jongeren heeft ooit al een sigaret gerookt. Bij de vorige bevraging (schooljaar 2021-22) was dat 21 procent en tien jaar geleden bijna 30 procent. Bijna een op de zes jongeren (15,9 procent) rookte het laatste jaar en een op de twintig (4,9 procent) noemt zich een regelmatige roker. Een jaar eerder was dat respectievelijk 17,8 en 5,6 procent. En ook het dagelijks aantal gerookte sigaretten neemt af. 

Vapen wordt daarentegen steeds populairder. Voor de tweede bevraging op rij zijn e-sigaretten populairder dan de traditionele sigaretten: ruim een kwart (26,4 procent) van de jongeren vapete al eens. Een jaar eerder was dat 23,3 procent. Wanneer er alleen naar het laatste jaar gekeken wordt, trok 23,1 procent van de jongeren minstens één keer aan een e-sigaret (tegen 19,2 procent een jaar eerder). En 6,5 procent is een regelmatige vaper, tegen 5,1 procent bij de vorige bevraging. 

Opvallend is dat de voorbije jaren de verschillen tussen jongens en meisjes bijna volledig verdwenen, zowel bij tabak roken als bij vapen. Het occasionele gebruik van zowel tabak roken als vapen ligt op hetzelfde niveau, en jongens en meisjes zijn even vaak regelmatige vapers. Alleen bij regelmatig roken is er nog een verschil. "Regelmatig roken komt nog iets vaker voor bij jongens en er zijn bijna dubbel zoveel dagelijkse rokers onder jongens als onder meisjes", klinkt het. 

"Trends nauwlettend opvolgen"

Het Vlaams Instituut Gezond Leven stelt vast dat de verschillende tussen de geslachten verdwijnen omdat "het tabaksgebruik van meisjes trager afneemt en het gebruik van de e-sigaret bij hen sterker stijgt dan bij de jongens. Deze trends moeten nauwlettend worden opgevolgd." 

Volgens de onderzoekers wordt vapen vooral populairder omdat wegwerp-e-sigaretten te gemakkelijk beschikbaar zijn. "Die zijn redelijk goedkoop, hebben een flashy design en zijn verkrijgbaar in verschillende smaakjes. Daardoor zijn ze wellicht populair bij jongeren", klinkt het. Vanaf 2025 mogen die wegwerpproducten niet meer verkocht worden in België.

Het Vlaams Instituut Gezond Leven pleit onder meer voor maatregelen om de beschikbaarheid en (illegale) verkoop van tabak en e-sigaretten in te perken. Zo moeten winkeliers steeds nagaan of wie tabak of e-sigaretten koopt wel minstens 18 jaar is. Want hoewel verkoop aan minderjarigen verboden is, geven meer dan drie op de tien jongeren onder 16 jaar aan dat ze gemakkelijk aan tabak geraken. Het instituut vraagt voorts meer controle op reclame voor roken en vapen op sociale media zoals TikTok en Instagram, en meer aandacht voor preventie van nicotinegebruik.

VapeBel, de federatie van vaperetailers en -distributeurs in België, juicht in een reactie het nakende verbod op wegwerpvapes toe, maar pleit ook voor strengere controles op illegale producten. "Er is op dit moment een bloeiend illegaal circuit", zegt VapeBel-voorzitter Felix Rijkers in een persbericht. "Daarom zijn strengere controles op illegale producten cruciaal. Zeker in bepaalde verkooppunten zoals nachtwinkels, maar ook online." 

"Minder schadelijk alternatief"

De federatie benadrukt dat e-sigaretten vooral bedoeld zijn om volwassenen te helpen om te stoppen met roken, "en zeker niet om minderjarigen aan te moedigen" om ermee te beginnen. "Niet roken en niet vapen is het beste voor de gezondheid. Echter voor die groep van rokers die niet geholpen kan worden met andere middelen, is vapen een significant minder schadelijk alternatief", stelt VapeBel. 

Het Vlaams Instituut Gezond Leven bevestigt dat tabak roken schadelijker is voor de gezondheid dan vapen. "De grote gezondheidsrisico's van tabak roken zijn niet te wijten aan de nicotine, maar aan de vele andere chemicaliën in tabak en tabaksrook die toxisch en kankerverwekkend zijn", klinkt het. Maar het grote probleem van nicotine, dat ook in e-sigaretten zit, is dat het verslavend werkt. "Jongeren zouden het gebruik van alle nicotineproducten moeten vermijden", zegt het instituut. "Jonge gebruikers hebben een grotere kans om afhankelijk te worden van nicotine en de stof heeft mogelijk ook een negatieve impact op hun hersenontwikkeling."